Moc naszej pamięci

Pewnie każdemu zdarzyło się powiedzieć ,, pamiętam to” ale nie ma lepszego dowodu by to potwierdzić.

Pamięć wydawało by się, jest twardym gruntem, to na niej się opieramy, gdy myślimy o swoich przeżyciach. Pamięć zaświadcza co się wydarzyło w przeszłości.

Z różnych badań wynika, że pamięć, a szczególnie ta autobiograficzna (patrz słowniczek), bardzo przypomina ruchome piaski. Gromadzimy w niej zdarzenia, których sami byliśmy świadkami. Każde wspomnienie osadzone jest w konkretnym czasie i miejscu: oto pierwszy dzień w pracy, pierwszy lot samolotem, ostatnie spotkanie z kolegami itd.

Więc, jak przy ocenie wspomnień poprawnie je nazwać? Zdaniem Endela Tulvinga, urodzonego w Estonii, kanadyjski psycholog i neurobiolog poznawczy, „tropem jest często kontekst, a także emocje. Im silniejsze, tym mocniejszy kod i tym łatwiej później przywołać wspomnienie. Nic dziwnego, w końcu hipokamp, część układu limbicznego mózgowia, odpowiadający za procesy pamięciowe, jednocześnie zarządza odczuwaniem emocji.”

Sformułowana zasada specyficzności kodowania przez Tulyinga, brzmi: „najłatwiej przywołać wspomnienia, gdy znajdziemy się w takim samym stanie emocjonalnym, w jakim wówczas byliśmy.” Gdy w naszym życiu zdarzy się nieszczęście, wracają wspomnienia z momentów przygnębienia i rozpaczy, zaś trudniej jest przypomnieć momenty, gdy byliśmy szczęśliwi. Podobnie jest z kontekstem: Bywa, że jak wchodzimy po coś do pokoju i stajemy zakłopotani, ponieważ nie pamiętamy, po co przyszliśmy. Jednak wystarczy, że wrócimy do punktu wyjścia, i od razu nam się przypomina.

Kontekst i stan emocjonalny

Kontekst i stan emocjonalny, są to sygnały wywoławcze, które wspomagają naszą pamięć. A połączone są z ogniwem znaczeniowym- może to być zapach, pierwsze słowo zdania, kolory czy kształt. Działa ono jak wędka, która wyławia powiązane z wspomnienia z pamięci. Np. Zapach tej czekolady kojarzy mi się z dzieciństwem, ponieważ taką często jadłam.

Alan Baddeley, psycholog kognitywny ( patrz słowniczek ), razem z Duncanem Goddenem potwierdzili znaczenie zgodności kontekstu. Przeprowadzili eksperyment, z udziałem nurków. Połowa osób badanych uczyła się listy słów na lądzie, a połowa pod wodą. Ci, którzy uczyli się pod wodą, łatwiej i szybciej przypominali sobie zapamiętane słowa, gdy znowu znaleźli się pod wodą, natomiast druga badana grupa, gdy była na lądzie.

Pamięć epizodyczna

Prof. Elizabeth Loftus, amerykańska badaczka pamięci epizodycznej i jej plastyczności. Wraz z Johnem Palmerem w serii badań, sprawdzali w jak dużym stopniu można modyfikować wspomnienia i manewrować nimi. W jednym z przeprowadzonych eksperymentów, uczestnicy oglądali nagrania z pewnego wypadku samochodowego. Później poproszono ich, aby ocenili z jaką prędkością poruszały się oba pojazdy. Uczestnicy oglądali ten sam film, ale przez zmianę jednego słowa w zadawanym pytaniu, udzielali innych odpowiedzi

.

Nie tylko odtwarzamy wspomnienie jakiegoś zdarzenia, lecz też odtwarzamy je od nowa. Jak pokazał jeszcze jeden eksperyment, możemy przypomnieć coś, czego tak naprawdę nie było, np. rozbite szkło w samochodzie podczas wypadku. Okazało się, że część badanych przypominała stłuczoną szybę. A co więcej twierdzili, że kawałki szkła widzieli na filmie, jeśli w pytaniu o prędkość pojazdów sugerowano, że wypadek należał do poważnych (samochody „roztrzaskały się”, zamiast „stuknęły się”).

,,Jak widać, nasza pamięć epizodyczna jest niezwykle podatna na sugestie, niekoniecznie wyrażone w słowach.”

Pewnie teraz powstaje pytanie, skąd ta podatność wspomnień na sugestie? Można wskazać przynajmniej trzy mechanizmy, jakie się za tym kryją:

Konformizm ,,Zakładamy, że większość ma rację i jeśli inni twierdzą, że Marek nigdy nie nosił okularów, nasza pamięć temu ulega, wymazując we wspomnieniach okulary z twarzy Marka.’’- znaczenie tego mechanizmu bada prof. Fiona Gabbert, psycholog z University of London.

Również teoria rozmytego śladu, sformułowana przez C. J. Brainerd i Valerie Reyna, psychologowie z Cornell University, zakłada, że ,,ślady pamięciowe dosłowne, dotyczące zmysłowych szczegółów, z czasem bledną, poddając się zakłóceniom i fragmentacji. To drugi mechanizm. We względnie niezmienionej postaci pozostają natomiast ślady meritum, odnoszące się do ogólnego znaczenia epizodu. Jeśli na nich głównie się opieramy, próbując sobie coś przypomnieć, łatwo wtedy o fałszywe wspomnienia. Szczególnie jeśli zostaną uzupełnione wspomnieniami dosłownymi, ale pochodzącymi z innego źródła.”

Przewiduje to trzeci mechanizm, który związany jest z monitorowaniem źródła naszych wspomnień. Marcia Johnson, psycholog z University of California w Berkeley, uważa, że powodem powstawania fałszywych wspomnień jest błędne ocenienie ich źródła:

Np. mam wrażenie, że pamiętam swój pierwszy dzień w szkole. Jestem niemal pewna, że właśnie tak ten dzień wyglądał. Lecz czy to na pewno pamięć własnego doświadczenia, czy też rodzice często o tym opowiadali, opisywali mój pierwszy plecak i różową sukienkę? Kilkanaście razy widziałam swoje zdjęcia z okresu szkolnego. I z tych szczegółów można zbudować fałszywe wspomnienia.

A więc okazuje się, że można wszczepić nam fałszywe wspomnienia?!

W jednym eksperymencie Elizabeth Loftus i Jackeline Pickerell, badaczkom udało się zaszczepić niektórym uczestnikom fałszywe wspomnienia. Jak to zrobiły?

Osoby badane czytali opisy zdarzeń z dzieciństwa. Jednak nie wiedzieli, że jedna historia jest wymyślona przez eksperymentatorek. Opowieść była o zgubieniu się w centrum handlowym. W tej sytuacji miły, starszy pan pomógł odnaleźć rodziców. Badaczki prosiły uczestników, by przywołali z pamięci to zdarzenie. Zadawały różne pytania i prosiły wyobrazić sklep. W efekcie co trzecia osoba ze szczegółami przypominała sobie ten straszny dzień. Niektórzy mówili, że bardzo się wtedy bali i dorzucali inne szczegóły.

Rodzaje pamięci

W 70 latach ubiegłego stulecia Endel Tulving wyróżnił trzy w miarę niezależne rodzaje pamięci, umiejscowione w różnych przedziałach naszego mózgu:

Pamięć proceduralna – pamięć czynności, odruchów i umiejętności. Nasze ciało bez wysiłku i świadomości pamięta, jak chodzić, czy jeździć na rowerze. Wysiłku wymaga wyłącznie nabycie umiejętności, jednak gdy opanujemy już czynność, nasze mięśnie i kora mózgowa dbają o jej płynny przebieg.

Pamięć semantyczna - obejmuje naszą wiedzę teoretyczną. Wiemy, ile jest 5 + 5 i na jakim kontynencie leży Francja. Gdy chcemy przypomnieć jakąś informację, świadomie i z mniejszym lub większym wysiłkiem jesteśmy w stanie ją przywołać.

Pamięć epizodyczna ( inaczej mówiąc pamięć autobiograficzna) – pamięć, dotycząca zdarzeń, w których braliśmy udział. Jest osadzona w kontekście czasu i miejsca, łączy się z emocjami i skojarzeniami zmysłowymi.

Jak odróżnić prawdziwe wspomnienia od fałszywych?

Spór o to, czy jest to możliwe, toczy się od ponad trzydziestu lat.

Jakie można przyjąć kryteria?

• Prawdziwe wspomnienia są bogatsze, rozbudowane i bardziej intensywne. Wspomnienia te przywołujemy dużo szybciej i z większą pewnością,

• ,,Ale... wszystkie wspomnienia, również te prawdziwe, są przecież rekonstruowane ”– mówią Elizabeth Loftus i Daniel Bernstein. ,,Ich szczegółowość może więc być fałszywa. Jedynym sposobem na rozróżnienie wspomnień prawdziwych od fałszywych jest ich niezależna weryfikacja oparta na twardych faktach (na przykład medycznych lub historycznych) albo potwierdzenie zeznań przez inne osoby.”

• Niedawne badania dowodzą również, że wiarygodność wspomnień można rozpoznać na poziomie fizjologicznym. Tętno czy ciśnienie różnią się w przypadku wspomnień prawdziwych i fałszywych. Katarzyna Lichoń-Bebłot 28 Styczeń 2020 Mózg i umysł Charaktery 2/2020

Słowniczek:

,,Pamięć autobiograficzna – pamięć odnosząca się do własnej przeszłości. Ma ona charakter deklaratywny, co oznacza, że wspomnienia w niej zawarte zapisujemy w postaci konkretnych lub abstrakcyjnych informacji angażujących język (kiedy opowiadam o tym, co mnie spotkało wczoraj w szkole, właśnie wtedy korzystam z mojej pamięci autobiograficznej).”

pl.wikipedia.org/Pamięć_ autobiograficzna

Psychologia kognitywna lub poznawcza- dziedzina psychologii zajmująca się problematyką poznawania przez człowieka otoczenia- nabierania wiedzy o otoczeniu, która może być później wykorzystywana w zachowaniu człowieka.

pl.wikipedia.org/ Psychologia_poznawcza

Tamara Mysak